Razlike u kupovnoj moći i životnom standardu među crnogorskim opštinama otkrivaju ogroman jaz između bogatijeg juga i glavnog grada, naspram sjevernih opština. Prosječne plate na primorju i u Podgorici su i do nekoliko stotina eura više nego na sjeveru, nezaposlenost je na jugu neuporedivo manja, a gotovo polovini stanovništva na sjeveru prijeti siromaštvo. To praktično znači da 100 eura nije iste vrijednosti za građanina Budve ili Tivta i građanina Bijelog Polja ili Pljevalja – dok je za prve to manji dio mjesečnih primanja, za druge predstavlja znatno veći izdatak i dio budžeta. – prenosi portal Investitor.
Statistika Uprave za statistiku Monstat pokazuje da su primanja u južnim opštinama i Podgorici znatno iznad onih na sjeveru države. Primjera radi, prosječna neto plata u najbogatijoj opštini Tivtu krajem 2024. iznosila je 1.243 eura, dok je u turističkoj Budvi bila 983 eura. Nasuprot tome, u sjevernim opštinama zarade su znatno niže – u Bijelom Polju prosječna plata iznosila je tek 851 euro, a u Pljevljima oko 983 eura.
Drugim riječima, prosječan stanovnik Tivta u jednom mjesecu zaradi skoro 50% više novca nego stanovnik Bijelog Polja.
Takve razlike utiču i na realnu vrijednost 100 eura. Za zaposlene u opštinama sa višim primanjima taj iznos predstavlja manji dio zarade – oko 8% prosječne mjesečne plate u Tivtu i 10% u Budvi – dok za građane na sjeveru 100 eura čini znatno veći dio kućnog budžeta (oko 12% prosječne plate u Bijelom Polju).
Iako se za 100 eura nominalno može kupiti približno ista količina goriva, namirnica ili drugih roba bilo gdje u zemlji, kupovna moć tog novca nije ista za građane juga i sjevera. Stanovnicima sjevera, zbog nižih primanja, odlazak u nabavku od 100 eura predstavlja osjetniji udar na kućne finansije nego stanovnicima bogatijih sredina.
Situaciju dodatno otežava i činjenica da su minimalna zarada i penzije jednake na nivou države, pa veliki broj građana sjevera preživljava sa oko 600 eura minimalca ili prosječne penzije oko 450 eura, što jedva pokriva osnovne troškove. Za ilustraciju, minimalna potrošačka korpa (osnovne mjesečne potrebe četvoročlane porodice) krajem 2023. iznosila je oko 830 eura, što znači da bi za pokriće te korpe na sjeveru bila potrebna skoro dvije prosječne plate. Sindikalna potrošačka korpa, kojom Unija slobodnih sindikata mjeri troškove dostojanstvenog života, još je veća i u četvrtom kvartalu 2025. dostigla je 2.045 eura. Ovi podaci jasno pokazuju da prosječna primanja na sjeveru ne dostižu ni polovinu iznosa potrebnog za pristojan život, dok su opštine na jugu bliže tome standardu.
Nije samo razlika u platama ono što dijeli jug i sjever Crne Gore – pristup radnim mjestima i zaposlenje takođe prave veliki disparitet u standardu. Južni region i Podgorica bilježe gotovo punu zaposlenost, dok se sjever i dalje suočava sa masovnom nezaposlenošću. Podaci Zavoda za zapošljavanje za polovinu 2025. godine govore da je u četiri primorske opštine stopa nezaposlenosti ispod 2% (Kotor 1,23%, Herceg Novi 1,56%, Budva 1,68%, Tivat 1,78%).
U tim sredinama, praktično, gotovo svako ko želi da radi može naći posao. Slično je i u Podgorici, gdje je nezaposlenost oko 3–4%, što se u ekonomskoj teoriji smatra stanjem pune zaposlenosti.
Nasuprot tome, sjeverni region ima višestruko veće stope nezaposlenosti – u čak pet opština na sjeveru registrovana nezaposlenost kreće se oko 50% i više. Na primjer, opština Petnjica ima nezaposlenost od nevjerovatnih 68,9%, Gusinje 61,3%, Andrijevica 51,4%, dok Plav i Rožaje bilježe oko 48% nezaposlenih.
Iako najveći sjeverni gradovi poput Bijelog Polja i Pljevalja imaju nešto povoljnije brojke (nezaposlenost procijenjena između 20–30%), one su i dalje višestruko veće od primorskih. Berane je, primjera radi, imalo oko 36% nezaposlenih prema podacima iz 2025. godine.
Važno je istaći da su zvanične stope nezaposlenosti za sjever djelimično snižene posljednjih godina ne samo zbog novog zapošljavanja, već i zbog odseljavanja stanovništva. Mnogi nezaposleni sa sjevera iselili su se u Podgoricu, na obalu ili u inostranstvo, pa je pad broja nezaposlenih dijelom posljedica migracija, a ne stvarnog otvaranja radnih mjesta. O tome svjedoči i podatak da u pojedinim sjevernim opštinama više ljudi ode nego što se zaposli – npr. u Rožajama je u jednoj godini broj nezaposlenih smanjen za 812, ali je broj zaposlenih porastao samo za 263.
Ekonomija sjevera oslabila je nakon tranzicije i privatizacija, pa danas u mnogim opštinama dominiraju javna uprava i lokalna komunalna preduzeća kao glavni poslodavci. Osim u Pljevljima i Bijelom Polju, gdje postoje veće industrije i rudnici, u ostalim sjevernim opštinama upravo opštinske uprave zapošljavaju najviše ljudi. To je jasan pokazatelj koliko je malo privatnih investicija i preduzetništva prisutno u tim krajevima.
Posljedica niskih primanja i visoke nezaposlenosti jeste značajno veći rizik od siromaštva na sjeveru. Prema anketi Monstata o dohotku i uslovima života, stopa rizika od siromaštva (udio populacije s primanjima ispod 60% medijane) u sjevernom regionu iznosi čak 40%, što znači da četiri od deset stanovnika sjevera živi na ivici siromaštva.
Za poređenje, u centralnom regionu taj rizik je oko 14,7%, a u južnim primorskim opštinama samo oko 10,5%. Drugim riječima, stanovnici sjevera četiri puta češće žive u siromaštvu nego stanovnici juga.
Ovi podaci potvrđuju tezu o “dvije Crne Gore” – razvijenom, bogatijem jugu i siromašnijem sjeveru. Upravo u 13 opština sjevera bilježi se konstantno visok rizik od siromaštva i socijalne isključenosti, a demografi upozoravaju da se populacija tih krajeva rapidno smanjuje. Sjeverni region je u posljednjih 30 godina izgubio preko 50.000 stanovnika usljed migracija prema jugu ili inostranstvu. Time se dodatno smanjuje lokalna potrošnja i tržište, što produžava krug slabog ekonomskog rasta.
I pokazatelji društvenog razvoja oslikavaju ovu nejednakost. Država periodično izračunava indeks razvijenosti opština na osnovu dohotka, zaposlenosti, obrazovanja i drugih parametara. Najnovija lista (2022–2024) svrstala je Budvu i Tivat u kategoriju najrazvijenijih opština, sa indeksom razvijenosti od oko 170% odnosno 135% u odnosu na državni prosjek. S druge strane, sjeverne opštine Bijelo Polje i Berane jedva dostižu oko 66% prosjeka, a rekordno nerazvijena Petnjica je na svega 27% prosječnog stepena razvijenosti.
Drugim riječima, Budva je razvijenija šest puta od Petnjice, a gotovo dvostruko od prosjeka Crne Gore. Taj jaz potvrđuje i situacija na terenu – dok Budva i Tivat imaju snažne izvore prihoda (turizam, strana ulaganja, visoke plate), većina sjevernih opština muči se sa malim budžetima, nedostatkom investicija i odlaskom radno sposobnih ljudi.
Iako je ravnomjerni regionalni razvoj godinama deklarativno cilj državnih strategija, podaci o raspodjeli javnih investicija sugerišu da sjever i dalje zaostaje. Najveći infrastrukturni projekti i državne investicije mahom su koncentrisani u Podgorici i primorju. Ilustrativan je primjer kapitalnog budžeta za 2026. godinu – od oko 400 miliona eura planiranih državnih investicija, najveći dio ponovo je vezan za projekte u Podgorici i na jugu zemlje (izgradnja državnog data centra vrijednog 300 miliona, uređenje infrastrukture u glavnom gradu i na primorju), dok se sjever gotovo i ne pominje.
Već godinama, kako primjećuju analitičari, “najveće državne investicije završavaju se na jugu, dok sjever ostaje u fazi planiranja”.
Čak i kada se pokrenu projekti od značaja za sjever – poput izgradnje ski-centara, puteva ili fabrika – oni često kasne ili ostaju nedovršeni. Primjer auto-puta Bar–Boljare, čija prva dionica jeste povezala sjever sa centralnim regionom, pokazuje koliko su takve investicije spore i skupe, a preostaje još dosta kilometara do završetka punog profila auto-puta ka granici Srbije. U međuvremenu, brojni planirani projekti na sjeveru zapinju na birokratiji ili finansijama, pa stanovnici tih krajeva godinama čekaju na poboljšanje puteva, vodovoda, ski infrastrukture i ostalog.
Privlačenje stranih investicija takođe je neujednačeno – strani investitori daleko više kapitala ulažu na primorju (u turizam, nekretnine, energiju) nego na sjeveru. Prema podacima Centralne banke i Agencije za investicije, primorske opštine i Podgorica redovno privlače preko dvije trećine ukupnih investicija u Crnu Goru. Tek manji dio investicionog “kolača” odlazi u projekte na sjeveru, i to uglavnom u oblastima energetike (hidroelektrane, rudnici) ili poljoprivrede. Predstavnici sjevernih opština više puta su isticali da su im potrebni snažniji podsticaji da bi privukli investitore – od poreskih olakšica, bolje infrastrukture, do promocije prirodnih resursa kojima sjever obiluje (šume, rudna bogatstva, turistički potencijali planina i jezera).
No, uprkos povremenim državnim najavama, stanovnici sjevernog regiona za sada ne osjete bitnije poboljšanje. Ekonomski bum primorja – naročito opština poput Budve, Kotora, Tivta – za sada se nije prelilo na sjever u mjeri koja bi smanjila višedecenijski jaz. Naprotiv, Crna Gora “i dalje raste samo na jugu”, kako su slikovito ocijenili mediji, analizirajući strukturu kapitalnih ulaganja.
Svi navedeni pokazatelji – plate, zaposlenost, rizik od siromaštva, indeks razvijenosti – vode ka istom zaključku: Crna Gora je podijeljena na ekonomski snažniji jug i znatno slabiji sjever. Stotinu eura u novčaniku nema istu težinu za porodicu u Budvi i porodicu u Bijelom Polju, baš kao što ni perspektive mladih ljudi da nađu dobro plaćen posao nijesu jednake u Tivtu i Plavu. Takva neravnoteža sa sobom nosi i socijalne posljedice – ubrzano pražnjenje sjevera, koncentraciju stanovništva i biznisa u par razvijenih centara te osjećaj zapostavljenosti kod građana sjevernih opština.
Sa druge strane, potencijali sjevera ostaju veliki i uglavnom nedovoljno iskorišćeni. Stručnjaci ističu da bez snažnog razvoja sjevera nema ni dugoročno stabilne i jake države. “Budućnost Crne Gore zavisi od razvoja sjevera – jer bez jakog sjevera nema ni jake države”, poručio je nedavno predsjednik opštine Plav, apelujući na ravnomjerniju raspodjelu resursa.
U tom smislu, očekuju se intenzivnije mjere Vlade za stimulisanje investicija u sjeverni region, poboljšanje infrastrukture i otvaranje radnih mjesta. Programi regionalnog razvoja, podsticaji za pokretanje biznisa u sjevernim opštinama, završetak ključnih puteva poput auto-puta prema sjeveru, te ulaganja u turizam (zimsku sezonu) i poljoprivredu, smatraju se prioritetima za naredni period.
Sve dok se ti ciljevi ne ostvare, statistika će nastaviti da pokazuje dvije različite realnosti unutar iste države. Podaci opominju da je prosječna plata u sjevernim opštinama i dalje nedovoljna za pokriće osnovnih troškova, da je nezaposlenost višestruko veća nego na jugu, te da hiljade mladih i dalje odlaze trbuhom za kruhom ka razvijenijim sredinama. Preokret ovog trenda i pretvaranje “100 eura na sjeveru” u isto što i “100 eura na jugu” ostaje jedan od najvećih razvojnih izazova za Crnu Goru u godinama koje dolaze.
